در مجموعه سلطنتی پاسارگاد قسمت‌هایی از ۳ جرز سنگی باقی مانده است که بر بلندای جرز جنوبی یکی از کهن‌ترین سنگ نبشته‌های میخی بر آن حک شده است. این سنگ نبشته به ۳ زبان پارسی باستان، عیلامی و بابلی نوشته شده است و متن آن چنین است: «آدم کوروش خشایثی یه هخامنشی یه» و «من کوروش شاه هخامنشی ام»
موقعیت حغرافیایی مجموعه سلطنتی پاسارگاد
مجموعه سلطنتی پاسارگاد در مرکز پاسارگاد قرار دارد و از تعدادی کاخ تشکیل شده که در اصل در محدوده مجموعهٔ باغ‌ها (معروف به «چهار باغ») قرار دارند و بدنهٔ اصلی این کاخ‌ها از سالن‌های ستوندار تشکیل شده است. تالار عمومی کاخ S حدوداً در سال ۵۳۹ پیش از میلاد ساخته شده است. تالار ستوندار آن ۲ ردیف ۴ ستونی دارد که پایهٔ ستون‌ها از سنگ سیاه هستند (۱٫۴۳×۱٫۴۳ متر)، و بدنهٔ آن‌ها از سنگ آهکی سفید است. پایه ستون‌ها ۱٫۰۴ متر و بدنهٔ ستون‌ها ۱۲٫۰۶ متر ارتفاع دارند. سرستون‌ها از سنگ سیاه هستند. شواهدی مبتنی بر این است که سرستون‌ها یک شیر مرکب، شاخ‌دار و یال‌دار، را نشان می‌داده است. در این کاخ یک سرسرا در هر طرف قرار داشته است. برخی از نقوش برجستهٔ درگاه‌ها حفظ شده‌اند، که پیکر انسان و دیوها را نشان می‌دهند. کاخ مسکونی کوروش دوم کاخ P بین سال‌های ۵۳۰ تا ۵۳۵ پیش از میلاد ساخته شده است. سالن ستوندار این کاخ (۳۱٫۱×۲۲٫۱ متر) ۵ ردیف ستون است که در هر ردیف ۶ ستون قرار دارد، و سرسرای پر ابهت آن در جنوب شرقی به ابعاد ۷۵٫۵×۹٫۳ متر است.
کاخ دروازه
کاخ دروازه در حدود شرقی محوطهٔ اصلی مجموعه سلطنتی پاسارگاد واقع شده و شامل یک تالار ستون دار با نقشهٔ چهار ضلعی و ابعاد ۲۵٫۵×۲۸٫۵ متر است. این تالار ۸ ردیف ستون دارد. این تالار دو در ورودی اصلی در محور طولی کاخ و دو در فرعی در محور عرضی کاخ داراست. در یکی از چار چوب‌های دروازه یک نقش برجستهٔ مشهور از پیکری انسان مانند که بال‌هایی دارد دیده می‌شود. این طرح که تنها نقش باقی‌مانده در کاخ دروازه است، نشان دهنده مردی است که ریش انبوه و ۴ بال که رو به مرکز تالار دارد. کوشک‌های (پاویلیون‌ها) A و B که در شرق و جنوب باغ شاهی قرار دارند، احتمال می‌رود دو ورودی به باغ سلطنتی بوده‌اند. از این دو کوشک B بهتر حفاظت شده‌است. این کوشک با ابعاد ۱۱٫۷×۱۰٫۱ متر از یک سکوی چهارضلعی از سنگ‌های مزین شده تشکیل شده است.
کاخ بارعام یا کاخ پذیرایی کوروش
وسعت این کاخ ۲۴۷۲ متر مربع است که در محور شمال غربی-جنوب شرقی بنا شده است. این کاخ دارای یک تالار گسترده مرکزی با ۸ ستون است که وسعت آن ۷۰۵ متر مربع است. ۴ ایوان در چهار سمت کاخ قرار دارد با ستون‌هایی کوچک‌تر و ۲ اتاق دیگر که قسمت‌های اصلی بنا را تشکیل می‌دهد. ارتفاع تالار کاخ به گونه‌ای بوده که چند متر از سقف ایوان‌های اطراف بالاتر بوده است. از ۸ ستون این تالار تنها یک ستون آن پا برجاست که ارتفاع آن اکنون به ۱۰/۱۳ متر می‌رسد. زیر ستون‌ها و سر ستون‌های تالار مرکزی از سنگ سیاه و قلمه ستون‌ها از سنگ سفید ساخته شده‌اند. ستون‌های دیگر این تالاردر زمان اتابکان برای ساختن مسجدی در اطراف آرامگاه کوروش به آنجا منتقل شده بود که اکنون به جای اصلی بازگردانده شده است. تالار مرکزی از ۴ درگاه به چهار ایوان کاخ ارتباط دارد.
درگاه‌ها و ستون‌های ایوان‌ها از سنگ سیاه بوده است. درگاه شمال غربی، با نقش پای انسان و عقاب به ایوان ۱۶ ستونی شمال غربی مرتبط می‌شود و درگاه شمال شرقی نیز به بزرگ‌ترین ایوان کاخ، که ۴۸ ستون داشته ارتباط میابد. درگاه جنوب شرقی با نقش ترکیبی انسان، ماهی و گاو به یک ایوان ۱۶ ستونی راه پیدا می‌کند. درگاه جنوب غربی با نقشی از پای انسان و حیوان به ایوانی ۲۸ ستونی راه دارد. ظاهراً این نقوش درگاه‌ها از سنن آشوری و دیگر ملل الهام گرفته شده است، اما ایرانیان به آن‌ها معانی متناسب با روحیات و باورهای خود را داده‌اند. در دو سوی این ایوان، دو اتاق وسیع قراردارد. کاخ بار عام کوروش فضایی است که در آن شاه از میهمانان و مقامات ملل مختلف که زیر چتر امپراتوری هخامنشی قرار داشتند پذیرایی می‌کرده و در مورد مسائل مختلف با یکدیگر بحث و گفتگو می‌کرده‌اند. تالار بارعام نخستین مقر سازمان ملل است که در ۲۵ قرن گذشته اندیشه‌های والای انسانی، حقوق بشر و آزادی و برابری انسان‌ها در آن مطرح شد و به تمامی جهان آن روز گسترش یافته است.
